Định nghĩa định
danh 7
Lê Anh Chí
__________________________________________
Dàn Bài :
Dẫn nhập : Đại
Việt Sử Kư Toàn Thư là quốc
sử của nhà Trịnh, chẳng
phải của nhà Lê
Dẫn nhập : Đời Vua Lê Thái
Tổ , Lê Thái Tông là thời Nghiêu Thuấn
Dẫn nhập : Trần Nguyên Hăn
là kẻ tử thù của nhà Hậu Trần và là kẻ phản nghịch
XIX) Vô cực ( +∞ , -∞ và ∞)
XX) Bang, quốc , tiểu bang
XXI) Đánh
thắng, Đánh bại
XXII) Lăo
Phật gia
XXIII) ‘Chẳng ra khỏi bàn tay của
Đức Như Lai’
XXIV) Cách vật và Cách trí
XXV) Miếu hiệu, thụy hiệu,
niên hiệu
XXVI) Truy tặng truy phong
XXVII) Người hiền
(C̣n
Tiếp)
__________________________________________
Bài ‘Định nghĩa định danh
7’ này nói về những từ ngữ Phật giáo và văn hóa sau : Vô cực ( +∞ , -∞ và ∞),
Bang, Đánh thắng, Đánh bại, Lăo Phật gia, ‘Chẳng ra khỏi bàn tay của Đức Như
Lai’,
Cách vật, Cách trí, Miếu hiệu,
thụy hiệu, niên hiệu, Truy tặng truy phong,
người hiền.
PG = Phật Giáo
VDM
= Vương Dương Minh
HVTĐ
= Hán Việt từ
điển của Đào Duy Anh
TTP =
Trương Tam Phong
TVKỵ = Trương Vô Kỵ
Vd = Ví dụ = Thí dụ
TNK = Tôn Ngộ Không
XIX) Vô cực ( +∞ , -∞ và ∞)
Vô cực ( +∞ , -∞ và ∞) là
một khái niệm toán học . Biên ra ở đây, v́
hiện nay, toán học, điện toán đă xâm chiếm
toàn bộ đời sống con người; do đó,
một số khái niệm toán học như Vô cực có thể xem là một phần
tử của văn hóa, không những thế, khái niệm
này có trong PG, Vd : ‘Không vô biên xứ’
a) +VôCực ( +∞ ) là một
khái niệm toán học , khái niệm này là giới hạn,
là giới hạn lớn của tất cả các số,
với bất đẳng thức :
x < +∞ với x = một
số
Lưu ư :
+∞ không phải là một số , không
phải là số lớn nhất , mà là một giới hạn
Không có
số nào là số lớn nhất
(điều này có thể chứng minh được
dễ dàng !), bởi thế mới có bất đẳng thức trên (mà không phải là
đẳng thức)
b) -VôCực ( -∞ )
Đối lại với +∞ là -∞ ; -VôCực ( -∞ ) là một khái niệm toán học , là giới
hạn nhỏ nhít của tất cả các số, với
bất đẳng thức :
x > -∞ với x =
một số
Cũng như trên : Không có số nào là số nhỏ nhất
c) VôCực ( ∞ )
Có một môn Toán gọi là Phân Tích Phức
Tạp (Complex Analysis), môn toán này có mệnh đề sau :
Hai
đường thẳng song song gặp nhau ở một
điểm lư tưởng gọi (đại) là Vô Cực ( ∞ ) ;
(Vô Cực ( ∞ ) chớ chẳng phải là
+VôCực (+∞) hay -VôCực(-∞) )
Nói ∞ là một điểm lư
tưởng, cũng có nghĩa là nói rằng ∞ là một điểm tưởng
tượng !
XX) Bang, quốc ,
tiểu bang
Bang
và quốc đồng nghĩa :
Bang = quốc = nước
(nước nhà) = quốc gia
a)Trước
khi Lưu Bang (Hán Cao Tổ) làm vua, Tướng Quốc
được gọi là Tướng Bang, v́ kiêng húy Lưu
Bang nên gọi là Tướng
Quốc .
V́
vậy một ’nước’ trong Hợp-chủng-quốc
Hoa Kỳ được gọi là
Tiểu Bang ; sự thực th́ chữ
‘tiểu’ là không cần thiết, v́ tiếng Anh United States,
chữ State quả có nghĩa là quốc gia !
b)Tên
húy của vua Lê Nhân Tông là Bang Cơ :
Bang là quốc gia
Cơ là máy, máy móc, động
cơ
Bang Cơ = động
cơ của quốc gia
Bang
Cơ rơ ràng là tên vua !
XXI) Đánh
thắng, Đánh bại
Đánh
thắng và Đánh bại đồng nghĩa và có nghĩa
là Đánh thắng !
XXII) Lăo Phật gia
Đọc
‘Thanh Cung 13 triều’ , ta thấy rằng Thái hậu nhà
Thanh được thái giám
cung nữ gọi là ‘Lăo Phật gia’.
Theo Ưu Đàm
Hoa, Tiểu thuyết gia Tiểu
thuyết kiếm hiệp, Thái hậu nhà
Lê cũng được gọi là ‘Lăo Phật gia’.
XXIII) ‘Chẳng ra khỏi bàn tay của Đức
Như Lai’
Người Tàu có câu ‘Chẳng ra
khỏi bàn tay của Đức Như Lai’, đó là
điển tích , từ Tây Du Kư :
Tôn
Ngộ Không trổ thần thông, muốn nhảy
vượt qua bàn tay của Đức Như Lai, một
nhảy của Tôn Ngộ Không đến mấy chục
vạn dặm, nên nhảy một cái đă đến
đỉnh(?!) trời, TNK bèn tiểu một cái để
làm dấu vết ; bỗng nghe Phật mắng, TNK nh́n
kỹ lại, th́ thấy đang đứng trên bàn tay của Đức Như Lai. Đức Như Lai
bèn lật úp bàn tay, hóa núi Ngũ Hành, đè TNK và
giam cầm Tôn Ngộ Không như
thế, mấy trăm năm ...
Lộc Đỉnh
Kư của Kim Dung cũng có đoạn dùng điển tích
này :
=== === = Lộc
Đỉnh Kư :
...Vi Tiểu
Bảo tâu : ‘‘Hoàng Thượng là Đức Như Lai , nô tài dù nhảy nhót thế nào,
cũng chẳng ra khỏi bàn
tay Phật của Đức Vạn Tuế’’
Khang Hi cười
mà rằng ‘‘Khanh thần thông quảng đại, bất
tất phải khách sáo !’’ ... === === =
XXIV) Cách vật và
Cách trí
a)Cách
vật = t́m hiểu , nghiên cứu sự vật của
vũ trụ, sự vật của luân thường
đạo lư
Vương
Dương Minh lại hiểu ‘Cách vật’ khác hơn, ông
nói :
Vô thiện vô ác là bản thể
của tâm
Có thiện có ác là sự
động của ư
Biết thiện biết ác là
lương tri
Làm thiện bỏ ác là cách vật
Như
vậy, đối với Vương Dương Minh ,
‘Cách vật’ là hành động, hành động của lương tri , hành động theo lương tri : Làm thiện bỏ ác
Đó là v́ VDM chủ trương
‘Tri hành hợp nhất’, nên mới định nghĩa ‘Cách vật’ như thế. Xem
70) Vương Dương Minh chẳng phải
Thiền-tông
b)Cách
trí là ‘Cách vật trí tri’ viết tắt, theo Hán Việt từ điển của
Đào Duy Anh
Cũng theo Hán Việt từ điển của
Đào Duy Anh,
Cách
vật trí tri = t́m hiểu , nghiên cứu sự vật
để suy ra cái trí thức cùng cực = những môn
học Khoa Học Tự Nhiên (Natural Sciences)
Ngày
xưa, ở tiểu học , Cách trí là môn học nói về
những kiến thức thông thường phải, cần
biết
Lên trung học, th́ không c̣n môn Cách trí (mà thấy
có vật lư, vạn vật, hóa học vv) .
C̣n
Natural Sciences, trong suốt 4 năm đầu tôi ở Gia Nă
Đại, tôi không hề thấy từ ngữ này ;
măi đến hè năm 1970, tôi mới thấy một
tấm bảng ‘Natural Sciences’ gắn trước một
phân khoa của University of Western Ontario (Gia Nă Đại) ...
XXV) Miếu hiệu, thụy hiệu, niên hiệu
a)Miếu hiệu : Khi
một ông vua băng hà, th́ vua mới và triều thần bàn
luận và quyết định một Miếu
hiệu cho v́ vua đă khuất ; Miếu
hiệu thường phải chỉ đúng đức
tài của vua cũ, đúng luật ra, phải
được quyết định một cách công minh
a1)Vd :
Vua Chu Thành
Vương : Thành Vương là Miếu
hiệu , Miếu hiệu này nói rằng vua có công
nghiệp và là minh quân
Vua Chu U
Vương : U Vương là Miếu hiệu ,
Miếu hiệu này nói rằng vua là hôn quân
Nhà Chu đặt Miếu hiệu
một cách công minh
a2)Vài Miếu hiệu
Miếu hiệu ‘Thái’ nói rằng
vua có đức tài đă tạo ra đời thái b́nh.
Thường các triều đại chỉ có tối đa
hai vua đầu có miếu hiệu là ‘Thái’ : Thái Tổ
, Thái Tông : Thái Tổ là vua có đức tài và là vua sáng
nghiệp, Thái Tông là vua có đức tài kế nghiệp
Nước ta chỉ có 2 triều
đại có Thái Tổ, Thái Tông : Lư và Hậu Lê
_-Vua Lư Thái Tổ , Lư Thái Tông là vua có
đức tài , nước nhà cường thịnh,
xứng đáng với miếu hiệu
_-Vua Lê Thái Tổ , Lê Thái Tông là vua có
đức tài , nhân từ và anh hùng, nước nhà
cường thịnh, đời Vua Lê Thái Tổ , Lê Thái Tông là
thời Nghiêu Thuấn, là thời thịnh trị hoan
lạc ở nước ta.
Vua
Lê Thái Tổ , Lê Thái Tông rất xứng
đáng với miếu hiệu
Xem
_-Vua Quang Trung có Miếu
hiệu là Thái
Tổ. Miếu hiệu này không đúng :
v́ vua Quang Trung không phải là vua sáng
nghiệp (vua sáng nghiệp là
vua Thái Đức)
b) Thụy hiệu
Cùng với Miếu hiệu, vua
đă băng hà c̣n được tôn đặt thụy
hiệu ; thụy hiệu thường có nhiều
chữ và chữ cuối cùng trước chữ Hoàng
đế được xem là thụy hiệu .
Thường Miếu hiệu
được thụy hiệu ghép vào.
Vd :
Vua Lê Thái Tông có Miếu hiệu là Thái
Tông Văn Hoàng đế
Thái Tông
là Miếu hiệu
Văn Hoàng đế là thụy hiệu
c)Niên hiệu:
Khi một ông vua lên ngôi, vua bèn tự đặt một niên hiệu để gọi, để đánh dấu giai đoạn ḿnh trị v́ và tất cả những sự kiện xảy ra được tường thuật lại theo niên hiệu ấy. Và vua cũng có thể
được gọi theo niên hiệu.
Lưu ư : niên hiệu của vua mới
bắt đầu vào mùng 1 Tết năm sau ; trừ phi thay đổi
triều đại (cướp ngôi, chẳng hạn), th́
bắt đầu từ năm lên ngôi.
Vd :
Lê Thái Tông lên
ngôi năm 1433, đặt niên hiệu là Thiệu B́nh
Thiệu B́nh nguyên niên (năm thứ 1) là
năm 1434
Lê Thái Tông là
Miếu hiệu, cũng có thể gọi vua Lê Thái Tông là vua
Thiệu B́nh
d) Không được réo tên
húy của vua
Nguyên
tắc : Phải gọi vua theo Miếu
hiệu, thụy hiệu, cùng lắm là theo niên
hiệu ; Không
được réo tên húy của vua ! réo tên húy của vua là
hỗn xược ; chỉ réo tên húy của ‘vua’ nào
không được công nhận là vua, của những tên
đại nghịch vô đạo cướp ngôi giết vua !
Điển h́nh là Hồ Quí Ly và Mạc đăng Dung :
đại nghịch vô đạo cướp ngôi giết
vua, không được công nhận là vua, bị gọi,
bị réo tên húy , không được gọi theo Miếu hiệu, thụy hiệu, niên hiệu !
Không những thế, Hồ Hán Thương và các vua Mạc
cũng không
được công nhận là vua, cũng bị réo tên húy ! Không những thế, sứ giả của nhà Mạc
sang Tàu không được công nhận là sứ giả
của một nước,
không được đối đăi , không
được hội chung với sứ giả của các
nước như sứ giả của Triều Tiên ...vv
Ngược
lại với những ‘vua không được công nhận
là vua’ , réo tên húy của vua chính thống, của vua anh
hùng là hỗn xược.
Vd : Từ
100 năm nay , nhiều ‘ông sử gia’ cứ réo tên húy
của vua Lê Thái Tổ : đó là việc
cực kỳ hỗn
xược . V́ vua Lê Thái Tổ không những là vua đại anh hùng mà c̣n là
thánh vương ; hỗn xược như vậy là
một tội ác lớn lao, tội ác văn hóa và tội ác
cá nhân ...
XXVI) Truy tặng truy phong
Vua phong chức tước cho người quá cố ;
gọi là ‘truy tặng, truy phong’ . (Quan hệ là
ở chữ ‘Truy’).
Vd :
Trần Hưng Đạo
được truy tặng Thái sư, B́nh Bắc
Đại nguyên súy ; c̣n suốt đời ông, ông chưa từng làm Thái sư, Thượng
tướng quân,
cho đến chưa từng làm Tư
đồ. Xem
XXVII) Người hiền
Người hiền là từ ngữ
dịch từ ‘hiền nhân’,
chữ Hán Việt
Người hiền = hiền nhân =
người có đức hạnh tương
đương với người quân tử.
Ai cũng
biết hai câu thơ diễu cợt (và hơi khiêu dâm)
của Hồ Xuân Hương :
Hiền nhân, quân tử ai mà chẳng,
Mỏi gối , chồn chân, cũng muốn trèo !
(C̣n
Tiếp)
*
*
* Lê Anh Chí *.
_____________
Sách tham khảo :
Đại
Việt Sử Kư Toàn Thư, Sử quan đời Trần
và Lê (bị sửa đổi bởi nhà Mạc, nhà
Trịnh)
Đại
Việt Thông Sử, Lê Quí Đôn
Lam
Sơn Thực Lục, Nguyễn Trăi viết theo lời
kể của vua Lê Thái Tổ (bị sửa đổi
bởi nhà Mạc, nhà Trịnh)
B́nh Ngô
Đại Cáo, vua Lê Thái Tổ (Nguyễn Trăi soạn
văn) (có thể bị sửa đổi)
Việt Giám Thông
Khảo Tổng Luận, Lê Tung (tóm tắt Việt Giám Thông
Khảo của Vũ Quỳnh)
Việt sử Tiêu án, Ngô Th́ Sĩ
Dư
Địa Chí, Nguyễn Trăi (bị sửa đổi)
Đại
Việt Sử Lựơc, tác giả khuyết danh
(thời Trần Phế Đế)
Khâm Định Việt Sử Thông Giám
Cương Mục, sử quan triều Nguyễn, bị
kiểm duyệt
Lịch
triều hiến chương loại chí, Phan Huy Chú, có
thể bị kiểm duyệt
An Nam Chí Lược,
Lê Tắc (Nguyễn Tắc)
Sử
Kư , Tư Mă Thiên
Sử Trung Quốc, Nguyễn Hiến Lê
Việt
Nam Sử Lược, Trần Trọng Kim
Các nhà khoa bảng Việt nam, Ngô Đức
Thọ (chủ biên), Nguyễn Thúy Nga, Nguyễn Hữu Mùi
Việt Nam Văn Học Sử Yếu,
Dương Quảng Hàm
Nguyễn Trăi Toàn Tập, Mai Quốc Liên,
Nguyễn Quảng Tuân, Nguyễn Khuê, Kiều Thu Hoạch
Tôn Tử Binh Pháp, Tôn Tử
Ngô Tử Binh Pháp, Ngô
Khởi
Thái Công Binh Pháp
Điểm
Huyệt và Giải Huyệt, Lư Bảo Sơn
Bí Pháp
Tu Luyện Nội Công (Thiếu Lâm Công Phu), Trần Tiến
Nội
Đan, Lê Thành biên dịch
Tiểu thuyết lịch sử
Đông
Châu Liệt Quốc
Hán
Sở Tranh Hùng
Hoàng Lê nhất thống chí , Ngô gia văn phái
Tam Quốc Chí Diễn Nghĩa, La Quán Trung,
dịch giả Tử Vi Lang
Tiểu thuyết kiếm hiệp :
Anh Hùng Xạ Điêu, Kim Dung
Thần Điêu Hiệp Lữ, Kim Dung
Ỷ Thiên Đồ Long Kư, Kim Dung
Tiểu Lư Phi Đao, Cổ Long
Huyết Tâm Lệnh, Cổ Long
Long Hổ Phong Vân, Cổ Long
Bạch hổ Tinh quân, Ưu Đàm Hoa
Giang Hồ Mộng Kư, Ưu Đàm Hoa
Tần Nhương Thư, Ưu Đàm Hoa
*
*
Trang Nhà Kiến Tánh www.kientanh.com
Mục Lục Thơ ‘họa thơ,
lẩy Kiều’
Mục Lục ‘‘Kiến Tánh Thành Phật’’
------------------------------------------------------------------
*
Trang Chính
* Mục
Lục * Luận 1 * Luận
2 * Thơ 1 * Thơ
2
------------------------------------------------------------------------------
* Hộp Thư * Nối kết Trang Nhà Phật Pháp Việt
Nam * Nối
kết Văn Học *
------------------------------------------------------------------------------
* Bài
Xưa
* Bài
mới Kiến Tánh * Bài
mới Trang LêAnhChí *
---------------------------------------------------------------
*
Liên Kết
TrangNhà
LêAnhChí :
* Trang Chính * ML_ViệtSử,Văn * ViệtSử,
Văn 3 * ViệtSử, Văn 4 * Bài mới LêAnhChí *