Cúc
Hiên Tiên Sinh Hội-nguyên Lê Đ́nh Diên 2
Lê Anh Chí
__________________________________________
Dàn Bài :
XVII)
Không có tên trong Việt Nam Văn Học Sử Yếu
XVIII)Thụy
là Đoan-trực.
XIX)
Viết văn bia cho đa số các đ́nh chùa ở địa phận Hà Nội
XX)
Viết tựa sách
XXI)
Lư do ‘Cúc Linh’ bị nhận lầm là tên hiệu
XXII)
Phụng Nghị đại phu Lê Đ́nh Diên
XXIII)
Có lẽ Cúc Hiên Tiên Sinh là danh hiệu người
đời gán cho
XXIV)
Trở lại danh xưng ‘Quốc Tử Giám Tư
Nghiệp’
XXV)
Trở lại phương châm Quân Tử Thành Mỹ
(C̣n Tiếp)
__________________________________________
Bài viết thứ hai này về Cúc Hiên Tiên Sinh
Lê Đ́nh Diên (1824-1883) nói về những đóng góp văn hóa
như viết văn bia cho đa số đ́nh chùa ở địa phận Hà Nội, viết
tựa sách ... và trở lại phương châm Quân Tử
Thành Mỹ. Bài này
cũng đăng trên TrangNhà
Kiến Tánh, v́
những đóng góp văn hóa kể trên và v́ tôi sẽ dùng
những phân tích danh từ trong Quân Tử Thành Mỹ trong
một bài đoản luận tới ...
Dàn Bài
của bài trước:
I)
Lược Sử
II)
Hội Nguyên, Đốc-học Hà-nội
III)
Cụ nhà tên "Diên" hay "Duyên" ?
IV)
Nhậm chức hay đi đày ?
V)
Trúc Hiên và Cúc Hiên
VI)
Không luyện vơ
VII)
Bóng Nước Hồ Gươm
VIII)
Có con nuôi họ Bùi
IX)
Quốc Tử Giám Tư Nghiệp
X)
Quân Tử Thành Mỹ
XI)
Ba ngh́n đệ tử
XII)
Đám tang
XIII)
Bia Lư Quốc Sư(Minh Không thiền sư)
XIV)
Tác Phẩm
XV)
Chiếc áo tiến-sĩ
XVI)
Liên hệ giữa họ Lê và ông Nguyễn Hiến Lê
CHn
= Ông Cúc Hiên = CHTS = Cúc Hiên Tiên Sinh Lê Đ́nh Diên
VNVHSY
= Việt Nam Văn
Học Sử Yếu, Dương Quảng Hàm
NHL
= ông Nguyễn Hiến Lê
Nx
= Nhận xét
Vd = Ví dụ = Thí dụ
Dẫn
nhập : Đại Việt Sử Kư Toàn Thư là quốc sử của nhà
Trịnh, chẳng phải của nhà Lê
Đại Việt Sử Kư Toàn Thư
được (bị) xuất bản năm 1697, do nhóm Lê
Hi ‘biên soạn’ dưới sự điều động
của Trịnh Căn, đương nhiên, dĩ nhiên là quốc sử của nhà
Trịnh, chẳng phải của nhà Lê : nhóm Lê Hi , 13
người, chẳng có người nào là sử thần ,
chỉ ‘viết sử’ theo ư Trịnh Căn và chép lại sử của
bọn Tống Lệnh Vọng nhà Mạc
Mục Lục ‘Đại Việt Sử Kư Toàn
Thư là quốc sử nhà Trịnh’
Đại Việt Sử Kư Toàn Thư,
do đó, chứa đựng nhiều lời vu khống Vua Lê
Thái Tổ , Lê Thái Tông, Lê Tương Tông và các vua Lê khác ...
Dẫn
nhập : Đời Vua Lê Thái Tổ , Lê Thái Tông là thời
Nghiêu Thuấn
Vua Lê Thái Tổ là bậc Đại anh hùng , bậc Đại
trượng phu, bậc thánh vương ...
Dẫn nhập : Trần Nguyên Hăn là kẻ
tử thù của nhà Hậu Trần và là kẻ phản
nghịch
Xem :
105) Trần Nguyên Hăn là kẻ tử thù của
nhà Hậu Trần, Lư do và Hậu quả
Trần Nguyên Hăn là kẻ tử
thù của nhà Hậu Trần, do đó không được
người đương thời trọng vọng, không
những thế
211) Trần Nguyên Hăn là kẻ phản
nghịch
XVII) Không có tên
trong Việt Nam Văn Học Sử Yếu
Nhận
xét :
Cúc Hiên Tiên Sinh không có tên trong
Việt Nam Văn Học Sử Yếu của Dương
Quảng Hàm. Quái đản vô cùng !
Tôi nghe nói rằng ông Nguyễn
Hiến Lê là học tṛ của Dương Quảng Hàm; không biết có bao giờ NHL có
chất vấn Dương Quảng Hàm về vụ này
không?
Sự
việc này nêu ra ở đây v́ : có nhiều
người cứ cả quyết rằng cuốn sách
đầu tiên viết ra là chứa đựng sự
thực tuyệt đối rồi căn cứ vào đó
mà phê phán đâu là sự thực. Họ coi đó là hợp lư, là hợp khoa học .
Thật ra, lư luận như vậy là phản khoa học .
Vd
ở đây : nếu lư luận như
vậy (‘Cúc Hiên Tiên Sinh không có tên trong Việt Nam Văn
Học Sử Yếu’ = > ‘Cúc Hiên Tiên Sinh là không có thật !’),
th́ ông sơ của tôi chẳng lẽ là chẳng có hay sao ?!
Một
Vd lớn là vấn đề
Trực
Chỉ Nhân Tâm hay Trực Chỉ Chân Tâm ?
(Câu thứ ba trong bài kệ nổi tiếng
của Đạt Ma Sư Tổ, bài kệ trấn sơn của Thiền Tông,
Ngoài giáo truyền riêng
Chẳng lập văn tự
Trực Chỉ nhân-tâm / Trực
Chỉ Chân Tâm
Kiến Tánh Thành Phật
Là Trực Chỉ Nhân Tâm hay Trực Chỉ Chân
Tâm ?)
Đối với vấn đề này, một
số người căn cứ vào sách
của ‘sử gia’ Tông Giám (tác giả bộ "Pháp Chánh
Truyền của Phật Thích Ca" soạn năm 1257, và
soạn theo quan điểm của Thiên Thai Tông), cả
quyết chắc nịch rằng đó là Trực Chỉ
Nhân Tâm, cả quyết như vậy v́ Tông Giám đă
viết như vậy, và v́ Tông Giám là người đầu tiên
đă viết bài kệ của
Đạt Ma Sư Tổ. Thật là quái đản, quái
đản nhất là v́ Tông Giám chẳng phải là
người Thiền Tông !
XVIII) Thụy
là Đoan-trực.
Ông
Cúc Hiên có tên thụy là Đoan-trực.
Đoan là thẳng thắn,
Trực là thẳng. Đoan Trực là rất ngay thẳng.
Theo truyền thuyết trong gia đ́nh, th́ ông là người
rất cương trực , liêm chính.
Xem
Trong
cuốn truyện dă sử Bóng Nước Hồ
Gươm, tác giả Chu Thiên có nói ‘cụ Đốc làm
chánh trị, nên ...’ (cụ Đốc = ông Đốc = ông
Đốc-học Hà Nội = CHTS). Sự thực th́ kẻ
sĩ ngày xưa không ‘làm chánh trị’, chỉ tu thân tề
gia, giúp dân giúp nước và v́ Ông Cúc Hiên rất cương trực , nên chẳng nói
ngược xuôi, theo kiểu những ‘nhà làm chánh
trị’ bây giờ !
(Bàn
luận lại như vậy, cho rơ đức chính của
Ông Cúc Hiên, xin nói là tôi rất cám ơn tác giả Chu Thiên đă viết
Bóng Nước Hồ Gươm, là cuốn tiểu thuyết lịch sử đầu
tiên viết về CHTS !)
XIX) Viết
văn bia cho đa số các đ́nh chùa ở địa
phận Hà Nội
Ngoài
việc đào tạo kẻ sĩ, CHTS c̣n có những
đóng góp văn hóa khác như viết văn bia cho đa
số đ́nh chùa ở
địa phận Hà Nội.
Theo
http://www.nxbhanoi.com.vn/duantusach/chuyenmuc.aspx?type=BOOKS&cid=92&id=182
th́ trong cuốn ‘Giáo dục và
khoa cử Nho học Thăng Long - Hà Nội’ (Tác giả PGS.TS Bùi Xuân
Đính), Tr88 viết: "
Phần nhiều các bi kư, thơ văn, câu đối ở
các đ́nh chùa Hà Nội thời bấy giờ đều
do ông (Lê Đ́nh Diên ) soạn".
XX) Viết
tựa sách
Ông
Cúc Hiên c̣n viết tựa sách, cho một số tác phẩm
có giá trị như
a) "Hải Thượng Lăn Ông y tâm tông
tĩnh" Tác giả biên tập: Vũ Xuân Hiên.
(xuất bản 1866 bằng ngôn
ngữ Hán Nôm)
b) "Nhĩ Hoàng di ái lục" (theo
http://danggiathemy.com/baochi_congluan/detail.php?ID=219 )
viết về một
vị quan Tổng đốc họ Đặng triều
Nguyễn , ‘bậc danh hiền đời xưa, ... ngôi
tứ trụ của triều đ́nh, một danh gia cự
phách’
XXI) Lư do ‘Cúc
Linh’ bị nhận lầm là tên hiệu
Khi
viết tựa sách, CHTS thường tự xưng là ‘Cúc
Linh Lê Đ́nh Diên’ . Đó là lư do ‘Cúc Linh’ bị
nhận lầm là tên hiệu.
Việc
dùng tên tự làm tên hiệu này , tôi cũng có dùng :
===
=== Gia Phả họ Lê,
Lược thuật :
... 9) Kế Nham Lê Thúc Hoạch, nho
sĩ yêu nước chống thực dân Pháp, Đông Kinh Nghĩa Thục, Việt Nam Quang Phục
Hội, nhà nghiên
cứu thảo mộc canh nông, có tên đường ở
Quận Tân Phú, SàiG̣n (TP HCM).
10) Mạnh Tiến Lê Đ́nh Kiện (
?-1914) , nhà cách mạng chống thực dân Pháp, ... === ===
Kế Nham là tên tự
của ông cố của tôi
Mạnh Tiến là tên tự của ông nội
của tôi
XXII) Phụng
Nghị đại phu Lê Đ́nh Diên
Nhờ
đọc bài tựa "Nhĩ Hoàng di ái lục" , ta thấy rằng năm Tự Đức Kỷ tỵ 1869, CHTS có danh chức Phụng
Nghị đại phu
XXIII) Có lẽ
Cúc Hiên Tiên Sinh là danh hiệu người đời gán cho
V́
Ông Cúc Hiên thường tự xưng bằng tên tự là
‘Cúc Linh Lê Đ́nh Diên’ ; do đó, theo
ư tôi, Cúc Hiên Tiên Sinh là danh hiệu người đời
gán cho _- gán tên trường học làm danh hiệu.
(Như
có nói ở bài trước, trường học
được gọi là Cúc Hiên , v́ qua khỏi
ngưỡng cửa thấy toàn hoa cúc ...)
XXIV) Trở
lại danh xưng ‘Quốc Tử Giám Tư Nghiệp’
Quốc
Tử Giám Tư Nghiệp !
Ngay
NHL cũng tưởng lầm
rằng CHTS làm Quốc Tử Giám Tư Nghiệp. (Sự thực là, ông được phong làm
Quốc Tử Giám Tế Tửu, nhưng viện cớ
đau ốm, cố từ (Tế Tửu cao hơn Tư
Nghiệp)). Đó là người đời quen với hàm
Tư Nghiệp nên gộp ‘Quốc Tử Giám’ vào Tư
Nghiệp thay v́ Tế Tửu.
Đối
với một nhà mô phạm , xem việc dạy học là việc của
người quân tử, chức năng của cuộc
đời ḿnh, th́ được phong làm Quốc Tử
Giám Tế Tửu, có thể xem là công thành danh toại
vậy !
XXV) Trở
lại phương châm Quân Tử Thành Mỹ
Bốn
chữ Quân Tử Thành Mỹ trước kia
được khắc trên ngưỡng cửa nhà
trường Cúc Hiên
a)
Nhắc lại rằng phương châm Quân Tử Thành
Mỹ chính là câu Luận Ngữ : Quân Tử
Thành Nhân Chi Mỹ
b)
Giải thích câu Quân Tử Thành Nhân Chi Mỹ :
Quân Tử Thành Nhân Chi Mỹ
tức
là
người quân tử lấy
việc làm thành cho người, làm đẹp
người quân tử lấy
việc làm thành toàn cho người, làm đẹp
người quân tử lấy
việc làm thành toàn cho người (khác) , làm đẹp
c)
Phân tích câu Quân Tử Thành Nhân Chi Mỹ :
_-Thành
Nhân : Thành là động từ,
Thành Nhân là làm thành toàn cho
người
Thành Nhân là làm thành toàn cho
người (khác)
_-Thành
Nhân không có nghĩa là ‘nên
người’
[‘nên người’ là chữ Nôm,
chữ người Kinh, và có nghĩa là ‘trở nên
người đáng gọi là người’]
d)
Như vậy, khi nhà ái quốc
Nguyễn Thái Học nói ‘Không thành công th́ thành nhân’, ông
đă dùng sai chữ ‘thành nhân’ v́ ư ông muốn nói
đương nhiên là
Không thành công th́ nên người
hay
Không nên công th́ nên người
Trừ
phi ...
e)
Trừ phi ông đă dùng chữ ‘thành nhân’ với ư nghĩa :
(Hy sinh thân ḿnh) làm thành việc
nhân đức
(đây là một nghĩa khác của chữ ‘thành
nhân’ theo Hán Việt từ
điển của Đào Duy Anh)
Nhưng
có lẽ Nguyễn Thái Học, một người tân
học, không dùng từ ‘thành nhân’ theo nghĩa này…
g)
ông Nguyễn Thái Học đă dùng sai chữ ‘thành nhân’ ;
nhưng chữ ‘thành nhân’ này với nghĩa ‘nên
người’ đă đi vào ḷng dân tộc ;
nên thiết nghĩ chúng ta nên chấp nhận chữ ‘thành
nhân’ này và có thể dùng ‘thành nhân’ như thế ...
(C̣n Tiếp)
*
*
* Lê Anh Chí *.
_____________
Tham khảo :
Gia
phả họ Lê, làng Nhân Mục (Hạ-đ́nh)
Di
Sản Hán Nôm Việt Nam
Hồi
Kư, Nguyễn Hiến Lê
Trang Nhà Viện
Nghiên Cứu Hán Nôm
Sách tham khảo
Đại
Việt Sử Kư Toàn Thư, Sử quan đời Trần
và Lê (bị sửa đổi bởi nhà Mạc, nhà
Trịnh)
Đại
Việt Thông Sử, Lê Quí Đôn
Lam
Sơn Thực Lục, Nguyễn Trăi viết theo lời
kể của vua Lê Thái Tổ (bị sửa đổi
bởi nhà Mạc, nhà Trịnh)
B́nh Ngô
Đại Cáo, vua Lê Thái Tổ (Nguyễn Trăi soạn
văn) (có thể bị sửa đổi)
Việt Giám Thông
Khảo Tổng Luận, Lê Tung (tóm tắt Việt Giám Thông
Khảo của Vũ Quỳnh)
Việt sử Tiêu án, Ngô Th́ Sĩ
Dư
Địa Chí, Nguyễn Trăi (bị sửa đổi)
Đại
Việt Sử Lựơc, tác giả khuyết danh
(thời Trần Phế Đế)
Khâm Định Việt Sử Thông Giám
Cương Mục, sử quan triều Nguyễn, bị
kiểm duyệt
Lịch
triều hiến chương loại chí, Phan Huy Chú, có
thể bị kiểm duyệt
An Nam Chí Lược,
Lê Tắc (Nguyễn Tắc)
Sử
Kư , Tư Mă Thiên
Sử Trung Quốc, Nguyễn Hiến Lê
Việt
Nam Sử Lược, Trần Trọng Kim
Các nhà khoa bảng Việt nam, Ngô Đức
Thọ (chủ biên), Nguyễn Thúy Nga, Nguyễn Hữu Mùi
Việt Nam Văn Học Sử Yếu,
Dương Quảng Hàm
Nguyễn Trăi Toàn Tập, Mai Quốc Liên,
Nguyễn Quảng Tuân, Nguyễn Khuê, Kiều Thu Hoạch
Tôn Tử Binh Pháp, Tôn Tử
Ngô Tử Binh Pháp, Ngô
Khởi
Thái Công Binh Pháp
Điểm
Huyệt và Giải Huyệt, Lư Bảo Sơn
Bí Pháp
Tu Luyện Nội Công (Thiếu Lâm Công Phu), Trần Tiến
Nội
Đan, Lê Thành biên dịch
Tiểu thuyết lịch sử
Đông
Châu Liệt Quốc
Hán
Sở Tranh Hùng
Hoàng Lê nhất thống chí , Ngô gia văn phái
Tam Quốc Chí Diễn Nghĩa, La Quán Trung,
dịch giả Tử Vi Lang
Tiểu thuyết kiếm hiệp :
Anh Hùng Xạ Điêu, Kim Dung
Thần Điêu Hiệp Lữ, Kim Dung
Ỷ Thiên Đồ Long Kư, Kim Dung
Tiểu Lư Phi Đao, Cổ Long
Huyết Tâm Lệnh, Cổ Long
Long Hổ Phong Vân, Cổ Long
Bạch hổ Tinh quân, Ưu Đàm Hoa
Giang Hồ Mộng Kư, Ưu Đàm Hoa
Tần Nhương Thư, Ưu Đàm Hoa
*
*
Trang Nhà Kiến Tánh www.kientanh.com
Mục Lục Thơ ‘họa thơ,
lẩy Kiều’
Mục Lục ‘‘Kiến Tánh Thành Phật’’
------------------------------------------------------------------
*
Trang Chính
* Mục
Lục * Luận 1 * Luận
2 * Thơ 1 * Thơ
2
------------------------------------------------------------------------------
* Hộp Thư * Nối kết Trang Nhà Phật Pháp Việt
Nam * Nối
kết Văn Học *
------------------------------------------------------------------------------
* Bài
Xưa
* Bài
mới Kiến Tánh * Bài
mới Trang LêAnhChí *
---------------------------------------------------------------
*
Liên Kết
TrangNhà
LêAnhChí :
* Trang Chính * ML_ViệtSử,Văn * ViệtSử,
Văn 3 * ViệtSử, Văn 4 * Bài mới LêAnhChí *